chiều thu, đọc tờ thơ,
mùa siêu thực  của nguyễn xuân thiệp

Vũ Hoàng Thư

Mùa Siêu Thực. Photo: Vũ Hoàng Thư

Ngày trọng thu, có mây mù và hứa hẹn mưa. Tôi lật Tờ Thơ, Mùa Siêu Thực, từ thi sĩ Nguyễn Xuân Thiệp gửi tặng. Thơ in trên một tờ giấy khổ lớn được xếp gấp làm tư.

Tờ thơ và những nếp gấp.

Những nếp gấp mở phơi cho thơ phôi dạng hình hài, dàn trang phong thái, nội dung phía sau là lung linh trùng phức của một mùa đang hiện hình trước mặt mà đồng thời cũng hiện tiền mông lung đương hủy. Những đốm sáng pháo bông, rực ngời quá khứ, thế giới của giấc mơ không thể chia phân với thực tại trước mặt. Tôi nhận ra chiều thu đã trầm hương quá đỗi, và mơ hồ kết tụ của sương khói phôi pha giọng vút nức nở Nicoletta không dưng vọng về, Il est mort le soleil / quand tu m'as quittée (1). Mặt trời đã chết khi em rời xa. Người con gái tóc vàng mắt xanh hay Em thăm thẳm vạn đợi thi ca chốn Eden vừa khuất bóng?

Nhưng xa và gần là như thế nào trong Mùa siêu thực trong một chiều rất siêu thực? Vàng của dã quỳ thành chói chan rực đỏ mặt trời trong ngày tôi ngừng hiện hữu. Những dấu-chấm-đóng-dấu-nguyễn-xuân-thiệp khiến ta dừng lại làm bậc thang bước nghĩ [không ngừng nghỉ] trèo leo chân thềm hư linh trước một ngày tàn. Em đứng. tưởng niệm tôi trên đồi quỳ. đỏ. Em đi vớt mặt trời không về nữa... Tôi và mặt trời, cùng ửng đỏ mà thật sự đã không còn.

bé thơ ơi
rồi một ngày
em đứng. trên đồi hoa quỳ. đỏ
tưởng niệm tôi
xin đừng khóc
ngày đã tàn. và ngày đang rơi
cô bé đi vớt mặt trời
không về nữa...
(DÃ QUỲ ĐỎ)

Cô bé đi vớt mặt trời/ không về nữa, một hình ảnh lãng mạn nhất trong những gì lãng mạn nhất ở cõi đời này. Dang tay vớt mặt trời, chân vẫy lên triều sông Ngân, tia nhìn thâu suốt trăng sao, ta nắm lấy quyền quyết định trong tay đối với vũ trụ và đối với chính thân phận mình. Em không về, hay mặt trời không về, giữa mênh mông chiều của những điều bất khả? Giữa biên giới mất/còn, xa/gần, đi/về... làm thế nào giữ lại tinh thể trong dồn dập hí trường? Cõi đời đó, dẫy đầy ngả ba, ngả tứ đa đoan thổn thức, làm sao biết quá gần là thiêu đốt, tránh xa là băng giá man khơi, đâu là trung đạo để khỏi phải mang số phần Phaethon? Chuyện kể, Phaethon, con trai của thần mặt trời Helios, năn nỉ xin cha mình được lái cỗ xe mặt trời trong một ngày. Cuối cùng Helios đành chấp thuận sau bao lần can ngăn vì ông biết hành trình thiên thể đó là một cơn cuộc giằng co lưỡng cực, dễ dàng tiêu ma thể tính bình sinh trong tóc tơ. Quả thật, Phaethon không thể điều khiển được cỗ xe ngựa của cha mình. Một xe trong cõi hồng trần như bay (2) ấy khi thì quá gần mặt đất làm thiêu rụi địa cầu, lại khi đùng đùng gió giục mây vần (2) xa lắc, làm băng giá cõi nhân gian. Từ đó có sa mạc trần gian, từ đó có băng dương lạnh lùng khắc khoải. Cuối cùng, Zeus phải ra tay hạ Phaethon bằng một tia sét để cứu lấy địa đàng. Phaethon rơi xuống sông Eridanus, các chị gái Heliades của Phaethon biến thành những cây bạch dương đen vì họ thương tiếc chàng...

Lần theo nếp gấp tờ thơ, ngẫu nhiên dừng lại ở vài đoạn, bắt gặp những bước dặm chiều thu miên man hồn tiếng gió. chùa cổ. con bướm, những thực tại như ô buồng đóng khung một mình, không cửa, trong một ngôi nhà không mái. Những giấc mơ mà biên giới thực hư đã nhòa.

mình tôi đi giữa những tờ kinh
còn nghe. tiếng gió. trên gác chuông. chùa cổ
vị sư già. đã rời đi
con bướm. hoàng hoa. trên phương trượng
còn thức. đợi. người
(ĐI GIỮA NHỮNG TỜ KINH)

Con bướm trên phương trượng còn thức đợi người khi vị sư già đã rời đi. Sự tương phản trong nhịp bước còn và mất, đi và chưa đi. Chim ơi sao không về lại, để hư vô trở gót giữa tờ kinh! Những câu thơ làm nhớ đến một tương phản khác khi chú bướm nằm xếp cánh trên đại hồng chung im lìm của Buson, 

Tsurigane ni   tomarite nemuru   kochō kana
- Buson

on the temple bell
fast asleep –
a butterfly
(trans. by Jane Reichhold)

lặng yên treo đại hồng chung
trầm giấc điệp
cánh bướm cùng nghỉ chân
(Vũ Hoàng Thư phỏng dịch)

Chuông chùa lớn và nặng, chú bướm vừa bé và nhẹ, im nằm bên nhau trong một không gian nhất thời [transient] lặng yên, tạm bợ của quãng kỳ chốc lát. Rồi bướm sẽ trở mình vì một tiếng chuông đánh thức giấc mơ, thật ngẫu nhiên hay từ bất trắc?

nơi khung cửa
con bướm monarch. nhìn thấy trong giấc mơ nào
đang vỗ cánh
gây ra những chấn động. màu hổ hoàng
(CHIỀU. VẪN SIÊU THỰC. CHIỄU)

Hiệu ứng từ cánh bướm, thi sĩ nghe sóng âm trở thành màu sắc, nhãn nhĩ viên thông không còn biên giới, vẽ nên nét đẹp hổ hoàng của thu, vàng mơ của cánh rụng. Tất cả đang trở về. Về cội hay một nơi lâu xưa, mênh mang trầm tịch của những gì cô liêu nhất.

Một chiều. nhạt nắng
gió lạnh thổi về
nghe thu vàng hát
đường chiều
lá rụng
chợt thấy. chiếc nón của mình
lăn. trên đường phố
sài gòn
xưa
(NGHE THU VÀNG HÁT)

Nghe Thu Vàng hát trong một chiều thu là nghe tiếng suối từ chốn đại ngàn lóng thành giọt, rót liên hòa về biển.

Tờ thơ Mùa Siêu Thực của Nguyễn Xuân Thiệp gồm 19 bài thơ tuyển, một chiêu niệm về mất và còn, cái mất mơ hồ chung nhập cùng cái còn đang hiện hữu và cái đương là cũng mơ hồ không kém. Tất cả dâng lên niềm lâng của nhớ, những bâng khuâng không cánh, hay đã gãy cánh từ lâu vẫn còn nằm mãi bên đời. Như tiếng chuông trong một chiều thu, dội bật lại từng tiếng lòng, Ai về âm thầm nẻo cũ bâng khuâng tình xưa? (3)

Vũ Hoàng Thư
Tháng 11, 2023

1. Il est mort le soleil, nhạc Hubert Giraud et Pierre Delanoë, Nicoletta hát.
2. Đoạn trường tân thanh, Nguyễn Du
3. Tiếng chuông chiều thu,  nhạc Tô Vũ

***   Thơ trích từ tờ thơ Mùa Siêu Thực của Nguyễn Xuân Thiệp:

TÔI ĐI. TÓC TRÊN CÂY

mùa này
cây sầu đông. đầu ngõ. còn ra hoa. tím
tôi đi. một mình
tóc trên cây
trăng mùa xưa. đôi mắt
chợt thấy lại
một mái trưòng
ngói đỏ
buổi thiếu thời. ở huế
chiếc xe đạp. kính koong
em
em có cùng tôi. về lại

TÌM ĐÂU. MÁI NHÀ

bao giờ
về
ngồi. dưới gốc cây hoa gạo. chùa xưa
nghe chiều rơi
đọc bài thơ vương phủ
nhớ
vầng trăng
mắt em
trong lá
mái tóc ngày nào
như thơ anh
ảo. quỳnh hương

anh đi
qua bao dốc núi
bờ truông
không tìm đâu thấy
mái nhà

HÀNH GIẢ VÁC TRĂNG QUA BÃI QUẠNH

hành giả
từ túp lều cây chuối
bước ra
mang theo. những câu thơ. haiku
và nắm xôi
vừa đi. vừa đọc thơ. vừa nhai
chợt đâu nguyệt thực
buông hết
một mình vác vầng trăng. đỏ
đi qua bãi sông hằng
trời mạn đà la
hahaha

THỜI GIAN

ông basho
một năm lại qua
nón lá đội đầu
chân buộc giày rơm
đi tìm chiếc lá kiri
còn ông thiệp
một năm lại qua
mũ dạ
khăn quàng cổ
đi tìm bông hoa giấy
rụng. tàn
môi ai. nơi góc tường kia

ĐI GIỮA NHỮNG TỜ KINH

tôi đi giữa những tờ kinh
nắng. hong trên màu lá
vàng. xưa
có tiếng gọi
trời hư vô. nghiêng bóng cây
chim ơi. chim. sao không về lại
mình tôi đi giữa những tờ kinh
còn nghe. tiếng gió. trên gác chuông. chùa cổ
vị sư già. đã rời đi
con bướm. hoàng hoa. trên phương trượng
còn thức. đợi. người

CHIỀU. VẪN SIÊU THỰC. CHIỄU

em có nghe
em có nghe
vẫn tiếng còi tàu
buổi chiều
âm vang qua khu rừng. natick
những cánh dã quỳ. tứa máu. run rẩy
người không còn ngồi vẽ. trong quán
cà phê xưa *
nơi khung cửa
con bướm monarch. nhìn thấy trong giấc mơ nào
đang vỗ cánh
gây ra những chấn động. màu hổ hoàng
trên phế tích. mùa qua
anh thấy mình ngồi
đốt lại đống lửa
lá thông khô
những khuôn mặt bạn bè. chợt hiện
đinh cường. lê uyên phương. tôn nữ kim phượng
thanh sâm
và tiếng ai
gọi mình trong gió
thiệp ơi. thiệp ơi
về đi

chiều. vẫn siêu thực. chiều

*ôi. nhớ Đinh Cường ở quán cà phê Starbucks

TÁCH CÀ PHÊ

xưa
mỗi buổi sáng
anh pha cà phê trong hai cái tách sành. nâu
một cho anh
và một cho em
với nụ cười tỏa khói

giờ đây
anh chỉ pha
một tách
cho anh
ôi. em đâu còn nữa
nước mắt rơi
trên những cái tách đứng sắp hàng
tách của chiếc lá khô
tách bông hoa. rũ cánh
tách mái tóc. hong
tách là con mắt. không bao giờ nhắm nữa
và anh quỳ xuống
gục đầu