Màu xanh và ảnh hưởng không thể diễn tả
trên cảm xúc của con người

Tống Mai

Có điều gì rất gần gũi trong cách Goethe dùng biểu đồ cho những màu cơ bản (primary colors) trong cuốn Theory of Colours của ông để kết nối cảm xúc của người với từng màu sắc cụ thể. Ông cho rằng màu xanh ẩn chứa bóng tối bởi vì ảnh hưởng kỳ lạ gần như không thể nào diễn tả được của nó khi chạm mắt vào. Đó là một sắc màu mãnh liệt – nhưng từ phía bên kia của tiêu cực và trong một mức độ tinh khiết nhất, thì đó là một sự phủ nhận đầy khiêu khích. Mặt trên của nó là sự đối nghịch kinh khủng giữa hỗn loạn và yên nghỉ.

Cũng như cách Van Gogh dùng màu xanh trong ảo tưởng của mình để giải thoát những cơn bão nội tâm.

Chị Oanh thương,

Về lại nhà lần này, em mang theo nhiều màu xanh của hồ Champlain và cùng lúc mang theo trong lòng sự đối nghịch giữa sấm sét và tĩnh lặng.
Từ nơi yên nghỉ của chị, em biết chị thấy rõ sự biến chuyển bất tận của màu xanh trên hồ nước đẹp ngất người này. Có điều gì vương vấn, níu kéo như một nỗi khát khao khi em rời Essex mấy ngày trước. Có lẽ vì có chị nằm ở đó, có lẽ vì những bình minh rực rỡ, có lẽ vì màu xanh ngột ngạt của đêm tàn, hay màu xám yên lặng và những cánh buồm trắng không người đứng im trong sương sớm, hay có lẽ mình đã thấm mệt muốn dừng chân ở nơi vắng người này. Chị còn nhớ ngôi nhà trắng bên góc đường nhìn ra hồ nơi em hay đứng đợi mặt trời lên mà mỗi lần đi qua em đều nói với chị ước gì đó là nhà của mình, thì lần này, sự ước ao đó đang căng phồng trong ngực.

Đó là những gì tôi nói với chị tôi khi về lại Virginia sau những ngày giỗ chị ở Essex New York. Chị tôi mất đã ba năm, thế mà tôi cứ tưởng như ngày hôm qua khi sự mất mát đang còn mới và thăng bằng chưa lấy lại được.

Mỗi năm vào tháng Tám ngày chị mất là tôi lên thăm mộ chị. Lúc chị còn sống, tôi chỉ cách chị nửa tiếng lái xe, chị mất, tôi cách chị những mười tiếng vì nơi yên nghỉ của chị là ở Essex gần nhà nghỉ mát của chị cạnh hồ Champlain. Thăm chị, tôi thăm cả Champlain, thăm cả thiên nhiên điền dã, cả những người dân làng tâm còn giữ nét bổn thiện của “I see friends shaking hands, saying, “How do you do?”, they’re really saying “I love you”. Từ đó nảy sinh lòng bịn rịn với vùng đất yên bình sau mỗi lần chào về mà phải để lại đằng sau thế giới êm đềm của ngôi làng bé nhỏ xinh xắn và hơn tất cả, cái sâu thẳm và êm dịu của màu xanh và những độ đậm nhạt của nó trên Champlain.

Tôi ra mộ của chị nhiều lần để nhổ cỏ dại và trồng hoa chung quanh. Thì giờ còn lại tôi để hết vào việc ra hồ để chờ xem những màu xanh ám ảnh mà Van Gogh dùng trên những bức tranh của ông – Starry Night, The Night Café, Starry Night over the Rhone…. Mùa hạ, mặt trời lên lúc 5:30, nhưng khoảnh khắc của blue hour trước đó thì trời là một màu xanh đen thăm thẳm chuyển dần qua màu xanh mơ mộng và êm dịu của golden hour. Để thấy được thêm những sắc xanh khác, tôi trở lại buổi trưa khi màu đã mất hết bóng tối chỉ còn lại rất nhạt gần như trắng; và vào cuối ngày thì trời có màu xanh xám dìu dịu pha hồng và tím của hoàng hôn. Tôi muốn biết cho kỳ được tâm hồn mình biến chuyển như thế nào theo từng mức độ của mỗi tông màu.

Khi tất cả thời gian của tôi ở Essex là chỉ dành cho chị tôi và Champlain, sau nhiều lần chờ đợi bình minh và hoàng hôn trên hồ, tôi bàng hoàng nhận ra trong 21 sắc xanh của bức Starry Night, không phải tất cả đều từ trí tưởng tượng của Van Gogh dù toàn bức được vẽ từ ký ức của ông mà khung cảnh không tìm thấy được quanh viện tâm thần ở Saint-Rémy-de-Provence nơi ông điều trị. Không, những màu đó có thật nếu ta kiên nhẫn chờ. Trên hồ nước tĩnh lặng của ngôi làng Essex, tôi đã nhận ra những màu xanh in trong trí mình của bức Starry Night. Nếu khi nào bạn ghé qua đây vào mùa hè mà gặp những đám mây trắng trên trời xanh, khi có những cơn mưa để lại màn sương mỏng lay lắt, và khi ra Champlain ở blue hour, golden hour bất kể sáng sớm hay chiều muộn, hãy tin rằng bạn sẽ thấy được những màu xanh đó.

Trong những tông chính của màu xanh trong Starry Night: Cobalt blue, Prussian blue, Ultramarine, Cerulean thì tôi thấy rõ nhất màu Ultramarine, Cobalt và Cerulean – hai sắc màu đối nghịch của u sầu đậm đặc và mơ mộng nhẹ nhàng. Phía trên bầu trời của Starry Night, dưới màu xanh đen thăm thẳm là cả một sự hỗn loạn nội tâm thể hiện qua nhiều tông xanh khác nhau, tạo ra cảm tưởng âm cung của một Dante chín tầng khổ ải.

Không, màu xanh trên palette của Starry Night không phải là màu tưởng tượng, nó có thật trong thiên nhiên nếu ta kiên nhẫn chờ đợi, hôm nay, ngày mai hay những ngày kế tiếp.

Tôi nhận ra dù màu Ultramarine, Cobalt Blue u sầu và ám ảnh làm đóng đinh mắt nhìn đã thôi miên tôi, nhưng chính màu xanh xám Cerulean êm ả và ôn tồn nhỏ nhẹ như hơi thở lại theo tôi vào giấc ngủ. Buổi sáng cuối cùng ở Champlain, tôi ra hồ sớm hơn mọi ngày để đợi mặt trời lên ở một địa điểm khác trên hồ nơi có những cánh buồm trắng. Hình như đó là một khu nghỉ mát tư nhân nhưng tôi đánh bạo bước vào. Trời còn tối nên tôi không nghĩ mình sẽ làm phiền chủ nhân. Để máy hình lên một tảng đá để khỏi rung máy, tôi chờ đợi cho đến khi sương mù tan và ánh sáng dìu dịu hiện ra lóng lánh trên nước biến thành màu Cerulean dịu lòng. Một sự tĩnh lặng bất biến. Màu đó là màu trong bức Irises ông vẽ cũng trong thời gian ở viện Saint-Rémy, và cũng là màu của những vòng xoáy trên bầu trời của bức Starry Night.

Viết đến đây, tôi lại nhớ đến một bản sao của một bức tranh khác của Picasso tôi treo trong phòng trọ của mình khi còn là sinh viên ở Boston. Bức Le Vieux guitariste vẽ vào Blue Period, giai đoạn trầm cảm trầm trọng nhất của ông, bằng một màu xanh ảm đạm chiếm trọn khung vẽ để nói lên nội tâm chùng thấp của mình. Thân hình gầy trơ xương của người nhạc sĩ mù trong tranh với bàn tay thon dài và dáng ngồi co quắp đã đánh mạnh vào tâm trí khi thoạt nhìn.

Tống Mai
(Aug 3, 2021 – Viết cho chị Kiều Oanh của tôi và những màu xanh trong Starry Night)

MÀU XANH TRÊN LAKE CHAMPLAIN

Ultramarine, Cobalt Blue, Prussian Blue
Dưới màu xanh đen sâu thẳm là cả một sự hỗn loạn nội tâm
tạo ra cảm tưởng âm cung của một Dante’s Inferno chín tầng khổ ải

Cobalt Blue