HÌNH TƯỢNG CON HỔ TRONG VĂN HOÁ DÂN GIAN

Trong văn hoá dân gian, ít có loài thú dữ nào người ta vừa sợ hãi, vừa thờ cúng, kỵ húy (kỵ huý là kiêng kỵ tên huý của vua, tên thật của ông bà, v.v...) nhiều như hổ.

Hổ có rất nhiều tên như: hổ, cọp, dần, khái, kễnh, ba cụt, ba ngoe, ông chằng, ông kẹ, ông dài, ông ba bị, hầm, hùm, gấm, mun, ông cả, ông ba mươi, ông thầy, Sơn quân chi thần, Sơn quân chúa xứ, Sơn quân mãnh hổ, Sơn lâm chúa tể, Sơn lâm chúa xứ, Sơn lâm đại tướng quân, Sơn quân chúa động, Chúa xứ sơn lâm, Mãnh hổ, Thần hổ, Ông, Ngài, Chúa sơn lâm, Chúa tể sơn lâm, Chúa tể rừng xanh, Mãnh chúa rừng xanh, Chúa tể núi rừng, Sơn quân, Sơn thần, Vua hổ, Vua cọp... 

Trong 12 con giáp, hổ không khôn bằng khỉ hay chuột, không kiên trì bằng trâu, không chạy bền bằng ngựa, không bay lộn bằng rồng, không bò trườn bằng rắn, không leo trèo bằng mèo... nhưng hổ dữ tợn, dũng mãnh, can trường, hiên ngang, hiếu chiến bậc nhất, dám tấn công cả những con thú to khỏe hơn nó gấp nhiều lần. Đối thủ ngang tài trên mặt đất của hổ là rồng, gấu nâu, sư tử.

Hổ là biểu tượng của võ tướng anh dũng nơi trận địa. Hổ trắng là hình ảnh của đấng minh quân.

Trong phong thuỷ, hổ tượng trưng cho sự mạnh mẽ, oai phong, bản lĩnh.

Thần Hổ đc coi là linh vật trong tâm thức, tín ngưỡng dân gian. 

Thần Hổ gắn với tín ngưỡng thờ Mẫu đến nay vẫn còn.

Miếu Thờ Hổ có nhiều nơi gần rừng núi.

Trong tâm linh người Việt, Hổ vừa là ác thú, vừa là thần hộ mệnh (phúc thần) đc lập đền thờ nhiều nơi. 

Tranh Hổ được trưng bày ở đền, chùa, đền thờ Thánh Mẫu. 

Nhiều bức tượng, phù điêu, hội họa, thư pháp, tranh thủy mặc vẽ cảnh hổ rồng giao chiến đẹp mắt. 

Nghệ nhân dân gian chạm, khắc, vẽ hổ trên gỗ, đá, giấy, đất nung... Nổi tiếng nhất là tranh Ngũ hổ của phố Hàng Trống, Hà Nội xưa. 

Thần Hổ được chạm trổ trên các lăng mộ, các cổng đền, miếu; bệ thờ đc chạm, khắc, hoặc đắp hổ phù nhô ra, miệng há to dữ tợn.

Dân gian tin Thần Hổ oai vệ có khả năng trừ tà, hộ mệnh, trấn giữ bờ cõi, bảo vệ đền đài, lăng mộ, mang lại may mắn, tốt đẹp, bình an cho con người.

Có những thành ngữ liên hệ đến hổ như:

- Long tranh hổ đấu, Long hổ giao đấu, Long hổ tranh hùng, Ngọa hổ tàng long (chỉ trận đấu ác liệt ngang sức ngang tài giữa 2 kỳ phùng địch thủ là long và hổ). 

- Rồng cuộn hổ ngồi, Long bàn hổ cứ, Hổ phục rồng chầu (chỉ chỗ đất hiểm yếu). 

- Tả Thanh Long, hữu Bạch Hổ (trái rồng xanh, phải hổ trắng)

- Long đàm hổ huyệt (ao rồng hang hổ) chỉ nơi nguy hiểm.

- Long đằng hổ dược (rồng nhảy hổ vọt)

- Vân tùng long, phong tùng hổ (mây theo rồng, gió theo hổ)

- Long sinh quyển, hổ sinh phong (Rồng sinh mây, hổ sinh gió)

Cái nhìn của dân gian giành cho hổ thật là cao trọng, thiêng liêng, huyền bí, coi hổ như thánh như thần.
Cổ nhân nói:

"Hổ xú hùng tâm tại": có nghĩa là khi Hổ về già thì trông xấu xí nhưng hùng tâm vẫn còn, nên ko có con vật nào dám coi thường, hàm ý ca ngợi các vị dũng tướng oai hùng lúc nào cũng tôn trọng khí phách danh dự, không sống hèn sống nhục, coi cái chết nhẹ tựa lông hồng, thà chết để bảo toàn thanh danh. Có câu:

"Thành mất, tướng tuẫn tiết theo thành".

Hay :

"Sinh vi tướng tử vi thần": nghĩa là sống làm tướng, chết làm thần, được nhân dân tôn thờ.

Hổ, Tướng gắn liền với nhau như một.

VINH HỒ 
(Sưu tầm trên NET)
Dec. 24, 2021

CA DAO, TỤC NGỮ, THÀNH NGỮ CÓ NHẮC ĐẾN HỔ 

(Vinh Hồ sưu tầm và xếp theo thứ tự abc)

- Ác như hùm 
- Ăn như hùm như hổ 

- Bán chó, buôn hùm
- Bắt cọp dễ, thả cọp khó

- Cầm gươm đằng lưỡi, cỡi hổ đằng đầu
- Chim cùng thì mổ, hổ cùng thì vồ
- Cáo mượn oai hùm
- Cáo giả oai hùm 
- Cha hổ đẻ con liu điu 
- Cha mẹ em vội tham vàng/ Hang hùm lại ngỡ hang vàng gả con.
- Chớ thấy hùm ngủ vuốt râu / Đến khi hùm dậy đầu lâu chẳng còn
- Chui vào hang hùm
- Con gái lấy phải chồng già/ Cũng bằng con lợn cọp tha vào rừng
- Con gái mà lấy chồng quan/ Nhược bằng để hổ nó mang lên rừng
- Con gái mà lấy chồng xa/ Cũng như heo nái cọp tha về rừng
- Cọp rừng lạc xuống ruộng sâu/ Bị bầy chó cỏ thi nhau sủa ầm
- Cọp dữ không chống được sói bầy
- Cọp chết để da, người ta chết để tiếng
- Cọp Khánh Hòa, mà Bình Thuận
- Dạy con, con chẳng nghe lời/ Con nghe ông kễnh, đi đời nhà con.

- Dựa hơi hùm, vểnh râu cáo
- Dữ như cọp cái
- Dưỡng hổ di họa (nuôi hổ gây hoạ)
- Đuổi hùm cửa trước, rước beo cửa sau
- Điệu hổ ly sơn / Dụ hổ rời núi 

- Gặp phải hang hùm

- Hai cọp không sống một rừng
- Hang hùm nọc rắn
- Hang hùm ai dám mó tay 
- Họa hổ bất thành hổ
- Hổ độc không cự được cáo đàn
- Hổ dữ không ăn thịt con 
- Hổ phụ sinh hổ tử 
- Hổ đội lốt thầy tu
- Hổ phụ sinh cẩu tử/ khuyển tử
- Hổ mọc thêm cánh
- Hổ vằn ngoài da, người vằn trong bụng
- Hổ ly sơn hổ bại (cọp rời núi cọp bại).
- Hổ lạc bình nguyên bị khuyển khi (Cọp lạc đồng bằng bị chó khinh)
- Hùm chết để da, người ta chết để tiếng
- Hùm mất hươu như mèo mất chuột
- Hùm tha rắn cắn
- Miệng hùm gan sứa
- Hùm giết người hùm ngủ/ Người giết người thức năm canh
- Hùm nằm cho lợn liếm lông
- Hoạ hổ họa bì nan họa cốt/ Tri nhân tri diện bất tri tâm 

- Không vào hang hổ làm sao bắt được hổ con
- Ki cóp cho cọp nó tha

- Làm bạn với vua như đùa với hổ
- Làm vầy đã thảm chưa Trời /Cọp kêu ba tiếng không sợ, sợ người đời mưu thâm.
- Làm hùm làm hổ 
- Lâm thế cưỡi hổ 
- Lỡ leo lưng cọp

- Mãnh hổ nan địch quần hồ
- Mèo tha miếng thịt thì gào/ Hùm tha con lợn thì nào thấy ai
- Mèo tha thịt mỡ thì la/ Kễnh tha con lợn cả nhà im hơi
- Miệng hùm nọc rắn
- Miệng hùm, gan sứa 
- Miệng hùm chớ sợ, vảy rồng chớ ghê 

- Nam thực như hổ, nữ thực như miêu 
- Nanh hùm, nọc rắn
- Ngó lên đám mía xanh um/ Mụ gia như hùm, ai dám làm dâu.

- Quân vô tướng như hổ vô đầu

- Râu hùm hàm én
- Rừng già lắm voi, rừng còi lắm hổ
- Rừng nào cọp nấy 
- Sa vào miệng cọp 

- Thả hổ về rừng
- Thế cỡi hổ
- Tọa sơn quan hổ đấu (ngồi núi xem cọp đấu)
- Tránh hùm mắc hổ
- Trời sinh hùm chẳng có vây /Hùm mà có cánh hùm bay lên trời 
- Trục hổ thôn lang (lừa Hổ đi chỗ khác để giết chó sói).
- Tuổi Dần ông Cọp gớm ghê/ Bắt người móc họng tha về non cao
- Tửu nhập tâm như hổ nhập lâm

- Vào hang bắt cọp
- Vuốt râu hùm, xỉa răng cọp

- Xà cung thạch hổ (thấy cung tưởng rắn, thấy đá tưởng cọp).

VINH HỒ
Dec. 19, 2021
Sưu tầm trên NET