Tiếng gọi của bóng tối sau những sầu thẳm thoát ra từ những chiếc saxophone

Tống Mai

Tôt ou tard, nous devrons répondre à cet appel des ténèbres, aller voir ce qu’il y a derrière cette impérieuse mélancolie qui sort des saxophones. (Paul Morand – 1928)

Thế nào rồi ta cũng phải đáp lại tiếng gọi của bóng tối để tìm xem điều gì sầu thẳm thoát ra từ những chiếc saxophone.
Âm nhạc không có Jazz thì còn gì là âm nhạc, cũng như Jazz mà không có tiếng saxophone thì còn gì là Jazz – Chỉ có tiếng saxophone mới có thể chuyên chở được sự dịu dàng, những đam mê câm nín. (Georges Bizet)

DINANT VÀ NGÔI NHÀ CỦA ADOLPHE SAX Ở BELGIQUE

Trên góc đường nhìn qua sở làm của tôi, có một người da đen ngồi thổi saxophone mỗi sáng không biết tự bao giờ, mười năm hai mươi năm? Người qua lại vội vã không ai ngừng, ôi, ngay cả Joshua Bell chơi vĩ cầm trong metro DC tuyệt vời như thế mà có ai ngừng lại để nghe đâu.

Tôi cũng vậy, luôn cắm cúi không để ý đến khung cảnh chung quanh khi đến sở. Hình ảnh cùng âm thanh quen thuộc của người da đen với tiếng saxophone đã trở thành một phần của đời đi làm của tôi … What a Wonderful World, Summertime, Cheek to Cheek … vang lên da diết một góc phố mỗi ngày như một hiển nhiên. Ngang qua, tôi hay thả xuống một chút biết ơn trên cái hộp lót nhung đỏ đựng kèn của ông, thank you God bless you. Tôi mỉm cười đáp lại câu cám ơn đó nhưng chân vẫn bước vì lúc nào cũng gần trễ giờ vào sở.

Sáng nào cũng thế, nhưng có một buổi, vừa bước ra khỏi xe điện ngầm, băng qua ngã tư đường 18th và H thì tiếng saxophone trỗi lên một điệu nhạc quen thuộc… Dans une coin perdu de montagne, un tout petit savoyard, chantait son amour dans le calme du soir, près de sa bergère au doux regard … Trong góc núi cô quạnh, một buổi tối êm đềm, người chăn cừu hát ru bên cô chăn cừu có ánh mắt dịu hiền. Tôi khựng lại, oh, “Étoiles des neiges” của tôi, ông ấy đang thổi bài thuở còn mê “Les Étoiles” của Alphonse Daudet của tôi. Thế là đi nhanh đến hướng tiếng sax, tôi chăm chú, làm sao ông biết bài này, có phải ông là người New Orleans không, ông ở khu Bourbon Street hở. Ô, ông dấu bài này bao lâu mà bây giờ mới lôi ra chơi! Tôi nhớ mãi buổi sáng đó, gần mười năm chưa quên, rồi từ đó bắt đầu mê tiếng saxophone lúc nào không hay. Bao năm tình đậm với Jazz, tôi không để ý đến tiếng sax trong những buổi hòa nhạc, thế mà chỉ vì người da đen bên đường thổi bài hát năm xưa mà bắt đầu chớm nở mối tình ngóng đợi âm thanh đậm chất gỗ mun, ngọt, tròn và u sầu này. Washington DC có vài quán Jazz đêm nhưng tôi chỉ đến Blues Alley nằm khuất trong một con hẻm tối ở Georgetown, nơi đó quán nhỏ đèn mờ nên tiếng Jazz bọc ấm khung cảnh chung quanh. Và mỗi lần đến đó, tôi lại chờ….

Tôi đang viết lung tung khi hôm nay chỉ muốn nói đến khu phố Dinant ở Belgique có ngôi nhà nơi Adolphe Sax sinh ra. La Maison de Monsieur Sax không hẳn là một bảo tàng viện mà là nơi vinh danh người chế ra nhạc cụ tuyệt vời này. Nằm trên con đường mang tên ông, số 37 rue Sax, nơi ông ra đời năm 1814, dọc theo lề là một Anamorphoses Trail gồm 7 trụ đèn gắn mỗi loại kèn saxophone do ông sáng chế, sopranino, soprano, alto, tenor, baritone, bass, và contrabass. Suốt khu phố tràn ngập những chiếc saxophone. Trên cầu Charles-de-Gaulle gần đó thênh thang những chiếc saxophone khổng lồ. Chiếc cầu mang tên Charles-de-Gaulle vì tưởng niệm lính Pháp giúp bảo vệ Dinant trong Thế Chiến Thứ Hai.

Lần theo những trụ đèn bên đường thì dẫn đến cổng nhà của Adolphe Sax. Vừa bước vào là nghe tiếng sax vọng lên những bản Jazz quen thuộc… L’Arlésienne/George Bizet, Pictures at an Exhibition/Modest Mussorgsky, Boléro/Ravel, Petite fleur/Sidney Bechet, Nancy/John Coltrane hay Koko/Charlie Parket…. Trong nhà phủ kín những thành tích âm nhạc và kỹ thuật mang tính cách mạng của ông. Những phát minh tuyệt vời, những thách thức vô tận, những thành công, thất bại ông phải đối mặt suốt cuộc đời ông. Có một cuốn sách khổng lồ ghi những lời yêu quí dành cho ông từ Bizet, Berlioz, Morand… Không đủ thì giờ để đọc hết những gì trong đó, nhưng câu cuối cùng đập vào mắt tôi là ông chết trong cái nghèo cùng cực. Thiên tài nào thời đó cũng thế, có thoát nỗi sự bất hạnh của ganh ghét, gièm xiểm, hủy hoại của con người đâu.

Tôi lượm về đây những câu tôi đọc được trên cuốn sách khổng lồ đó:

– Âm nhạc không có Jazz thì còn gì là âm nhạc, cũng như Jazz mà không có tiếng saxophone thì còn gì là Jazz.
– Chỉ có tiếng saxophone mới có thể chuyên chở được sự dịu dàng, những đam mê câm nín.
– Thế nào rồi ta cũng phải đáp lại tiếng gọi của bóng tối để tìm xem điều gì sầu thẳm thoát ra từ những chiếc saxophone.
– Không chói chan, không bạo lực mà tròn trịa, mềm mại, xuyên thấu lúc ngân cao, tràn trề và không đứt quãng khi trầm, sâu thẳm ở âm trung. Khoác lên mình những bán âm màu cổ đồng, sax có một điểm đặc biệt, một loại màu nâu hổ phách đầy quyến rũ.

Hôm nay xám lạnh và mưa, tôi lại nhớ màu xám của một nơi rất thương, Bruxelles, nơi có khuôn mặt ai đó thật hiền từ và một bầu trời xám bất tận. Có những buổi khi mặt trời chưa lên, từ cửa sổ khách sạn thức giấc nhìn ra thoạt tiên mây có màu ửng hồng, nhưng chỉ một lát sau thì trời trở xám, ngày nào cũng như ngày nào làm tôi kỳ lạ, ah, dần dần tôi hiểu ra màu ửng hồng đó là đêm tàn của một midnight sun.

Tôi viết lại bài này gởi một hoàng hôn ở Dinant bên giòng sông Meuse ngày nào cùng đôi mắt hiền từ của bạn tôi, và tiếng saxophone của “Étoiles des neiges” trong góc núi cô quạnh một buổi tối êm đềm, người chăn cừu hát ru bên cô gái có ánh mắt dịu dàng.

Bạn yêu dấu,
Đêm đã khuya.
Bonne nuit!

Tống Mai
Virginia, May 7, 2022

Thế nào rồi ta cũng phải đáp lại tiếng gọi của bóng tối để tìm xem điều gì sầu thẳm thoát ra từ những chiếc saxophone. Photo: Tống Mai

Âm nhạc không có Jazz thì còn gì là âm nhạc, cũng như Jazz mà không có tiếng saxophone thì còn gì là Jazz.
Photo: Tống Mai

Chỉ có tiếng saxophone mới có thể chuyên chở được sự dịu dàng, những đam mê câm nín. Photo: Tống Mai

Không chói chan, không bạo lực mà tròn trịa, mềm mại, xuyên thấu lúc ngân cao, tràn trề và không đứt quãng khi trầm, sâu thẳm ở âm trung….
Khoác lên mình những bán âm màu cổ đồng, sax có một điểm đặc biệt, một loại màu nâu hổ phách đầy quyến rũ. Photo: Tống Mai

Công lao chính của nó, theo tôi, là ở cái đẹp nhiều sắc thái của âm thanh, khi nghiêm trang điềm tĩnh, khi nồng nàn, khi mơ màng, hoặc u sầu, xa xôi như tiếng vọng yếu ớt, như lời thở than mơ hồ của làn gió trong rừng, và hay hơn nữa, như những tiếng ngân dài bí ẩn của một chiếc chuông sau khi được gióng lên. Không một nhạc cụ nào khác tôi biết đến có thứ âm thanh gây tò mò này được đặt trên bờ vực của sự im lặng. Photo: Tống Mai