QUI CỐ HƯƠNG QUA THƠ HOÀNG XUÂN SƠN
Đoàn Minh Đạo
Tóc trầm hương
Đường lá muối trượt cỏ thơm hoang lạnh
Cơn mưa đơn xướt cánh chim chao
Mịn màu áo em
Chiều men lam Huế
Hoa sứ bung mê vương phủ phong rêu
(ĐMĐ.)
Vừa nhận được hai thi phẩm Thơ Quỳnh và Huế Buồn Chi của Thi sĩ Hoàng Xuân Sơn gửi tặng đến với niềm vui Nam Cali những ngày mưa hiếm hoi cùng lùa đưa cái ướt át như thơ tình thời thanh xuân sung mãn của nhà thơ họ Hoàng như với Buồn Lô Dung khi chiều quải nắng qua từng đợt sóng Hương Giang Huế ;
Gối đầu lên mùa lũ
buồn Lô Dung đổ dài
vạt chiều quai nắng thắt
ngoi ngóp dặm triều phai
......
Miên miên đầu cổ tự
lệ khô thầm ngấn tang
đâu ngọc ngà khuê nữ
đâu vương tướng mơ màng
Đùm đề chi rong tảo
sông lở bồi. xa hương
ngạn đau rồi tả hữu
hồi âm dẫu một đường
Thôi mắt xanh đồng ấu
đêm ở tận sương hồng
Lô Dung buồn mai hậu
hò vẳng cuối bờ không
(HXS.)
Hồn quê chỉ qua những hình ảnh thấm đậm nhân cách tài hoa lãng mạn cả trong thi ca và âm nhạc của Hoàng, nỗi nhớ quê hương ấy trong xa cách trở thành đầy đặn như những dấu lặng trong âm nhạc, như những khoảng cách không gian âm vang. Ngôn ngữ thơ Hoàng tinh tế, giàu sang cho phép ta cùng Hoàng gặp gỡ Bắc Đảo để cảm nhận đồng điệu trong bài thơ Tân Niên 在倾听那最短促的停顿 Tại khuynh thính na tối đoản xúc đích đình đốn (Nghiêng lắng nghe khoảng lặng dừng ngắn ngủi) đó là thời gian. Khoảng lặng cần để “Chính ngòi bút nở hoa trong tuyệt vọng”, Theo Bắc Đảo: “Thơ cải thiện đời”. kết quả là gì? Văn thơ của thi sĩ giống như cánh diệc viết trên mặt nước, Giữa không gian mặt nước và thời gian vỗ cánh ! Nơi đây yếu tố không gian và thời gian của thơ và nhạc là điều kiện tất yếu. Hoàng mở ra một khoảng cách không gian, chân trời xa lạ cùng nỗi nhớ quê (nostalgia) và khoảng tĩnh thời gian "Những Bản Đàn Dấu Lặng":
Những chuyến tầu xuôi nam hú hồi giã biệt đêm-mưa-hư-linh
đêm nghe Linh Phương những bản đàn dấu lặng
chợt nhớ ra một buổi chiều xanh xưa sương khói
con chim nhỏ đứng trên vai cầu
ngó xuống giòng sông
lặng lẽ
Không nhìn ra nữa đâu là trăng đâu là tóc
năm xưa mắt biếc
hình như đã lâu lắm rồi
những sợi tơ trời không còn bay trên tóc người chớm hạ
vai áo rồi mong manh
trắng chìm cơn mưa hồi vọng
thuyền đi thuyền đi xa
vút hồng đôi cánh.
(HXS.)
thời gian lặng đẩy không gian ra xa, cách biệt, "Huế, từ phong vũ" Hoàng viết cho người bạn rất thân của anh, Ngô Vương Toại tâm sư về những hình bóng quê hương với Hoàng là Huế với Toại là tỉnh Nam!
Tôi nhớ em từ sông mắt trong
Từ dáng em trôi tóc mượt bồng
Xa nhau nước dỗi hai mùa lá
Em chờ bến cũ muộn màng rong
Tôi nhớ hơn là chim nhớ mây
Nhớ mùa thu nguyệt xuống heo may
Nhớ ơi xa quá ôi là nhớ
Mưa giọt vô tình trong đêm nay....
(HXS.)
Heidegger minh giải thơ qua đúc kết năm mệnh đề thơ Hölderlin, tạm thời ta nhấn mạnh vào hai đề cuối: ""Ngoài ra mọi di sản được tạo tác bởi các nhà thơ." và "Thật chính đáng, song thơ mộng, khi con người lưu cư trên mặt đất này."
"Thơ là nền tảng bền vững của lịch sử, và do đó không chỉ là một diện mạo của văn hóa, hơn hết không phải là "sự thể hiện" đơn thuần "linh hồn của một nền văn hóa." Rốt cuộc, sự tồn tại của chúng ta là thơ mộng trong nền tảng của nó không thể có nghĩa là cuối cùng, nó thực sự chỉ là một trò chơi vô hại. Nhưng không phải chính Hölderlin , trong câu quan trọng đầu tiên mà chúng tôi đã trích dẫn, lại gọi thơ là "công việc ngây thơ nhất trong tất cả các nghiệp nghề"? (But does not Hölderlin himself, in the first key verse that we cited, call poetry "this most innocent of all occupations"?) Heidegger.
"Thôi mắt xanh đồng ấu
đêm ở tận sương hồng"
(HXS).
Yếu tính thơ hình thành từ ngôn ngữ, thơ bằng thể điệu của mình gọi tên sự vật, ngôn ngữ thơ mời gọi sự sáng tạo, lập thành bản thể. Một thế giới qua thơ phơi mở với chúng ta. Và cách mở phơi ấy là cung cách của nhà thơ Hoàng Xuân Sơn mà tôi chợt cảm nhận mối tương giao khi đọc thơ Hölderlin; thơ là cánh chim báo bão với không gian rừng thiêng kêu gọi ngày mới, trong cuộc Qui Cố Hương, về nhà (Heimkunft):
Dennoch merket die Zeit der Gewittervogel, und zwischen
Bergen, hoch in der Luft weilt er, und rufet den Tag.
Dẫu sao chim báo bão ghi dấu thời gian và giữa
núi rừng bay lượn trong không trung kêu gọi ngày.
thời gian đi và đến không gian xa hay đặc quánh, phân sáp, cách biệt ; đọc thơ hôm nay "Ngủ, và các thức khác" của Hoàng Xuân Sơn cảm xúc tôi cao lớn sâu đậm hơn, có lẽ do tôi bặt gặp anh phần nào cùng với thời gian khi qua tuổi cứ thuận theo lòng mình "Tòng tâm sở dục"! :
Rồi đến rồi đi cũng như nhau
Chẳng biết thời gian lâu hay mau
Ngồi miết một chỗ ngồi đặc quánh
Mà nhớ bao la một tạng màu
Nhớ quá tranh xưa thời xanh xám
Ai mới tô thêm một chút hồng *
Cánh áo mùa hè khăn thu lụa
Mát rượi vô vàn những bến sông
Núi đã xa. Và rừng thật xa
Thì người cứ ngủ giấc như là
Trăng treo trên đỉnh hồn non dại
Một bóng nhu cầm như bóng ma
)(
hoàng xuân sơn
30 tháng 10, 2022
*ý, hoàng xuân giang - Nhờ Em Giữ Lấy Tình Ta
Tóm tắt đọc thơ Hoàng Xuân Sơn như một cuộc Hành hương kỳ thú với tinh yếu ngôn ngữ, nhất là hậu kỳ thơ anh. Cũng như bất cứ nhà thơ lớn nào, thơ Hoàng Xuân Sơn là món quà, một tặng vật cho cuộc lưu cư của chúng ta trên trần gian,
Đoàn Minh Đạo
tháng 11, năm 2022
