Chúng ta đã lần lượt duyệt qua hai tác phẩm thơ chữ Hán của Tiên Điên Nguyễn Du: Thanh Hiên Thi Tập và Những bài thơ khi làm quan ở Bắc Hà. Nay xin nói qua một tập thơ khác, Nam Trung Tạp Ngâm.
Phượng Hoàng lộ thượng tảo hành
Chinh phu hoài vãng lộ
Dạ sắc thượng mông mông
Nguyệt lạc viên thanh ngoại
Nhân hành hổ tích trung
Lực suy thường úy lộ
Phát đoản bất câm phong
Dã túc phùng tiều giả
Tương liên bất tại đồng
( Sáng sớm trên đường qua núi Phượng Hoàng
Người chinh phu nhớ con đường xưa cũ
Màu đêm vẻ mênh mang
Trăng lặn vượn reo hót
Người đi dấu cọp hoang
Sức yếu nên sợ dường heo hút
Tóc ngắn, mặc gió lạnh thổi
Đêm trọ gặp bác tiều
Thương nhau chẳng vì giống nhau )
Chinh phu nhớ đường vắng
Đêm lạnh vẻ mênh mang
Trăng lặn vượn reo hót
Người đi dấu cọp hoang
Sức hèn đường e ngại
Tóc ngắn gió loạn cuồng
Đêm trọ nhà đốn củi
Thương nhau chẳng vì cùng )
Năm Giáp Tí( 1804), Nguyễn Du đang làm tri phủ ở Thường Tín, cáo bệnh về nghỉ. Nhưng chỉ một tháng sau thì coá chiếu chỉ triều đình đời ra trình diện ở Bắc Hà. Có thể bài này được sáng tác trên đường đi trình diện.
Mộng đắc thái liên
Khẩn thú giáp điệp quần
Thái liên trạo tiểu đỉnh
Hồ thủy hà xung dung
Thủy trung hữu nhân ảnh
Thái thái Tây hồ liên
Hoa thực câu thướng thuyền
Hoa dĩ tặng sở húy
Thục dĩ tặng sở lien
Kim thần khứ thái liên
Nãi ước Đông lân nữ
Bất tri lai bất lai
Cách hoa văn tiếu ngữ
Cộng tri liên liên hoa
Thùy giả liên liên cán
Kỳ trung hữu chân ti
Khiên liên bất khả đoạn
Liên diệp hà thanh thanh
Liên hoa kiều doanh doanh
Thái chi vật thương ngẫu
Minh niên bất phục sinh
( Mơ thấy hái sen
Xắn gọn quần cánh bướm
Hái sen chèo thuyền con
Nước hồ sao lai láng
Trong nước có bóng người
Hái hái sen Hồ Tây
Cả hoa và gương đều đem lên thuyền
Hoa để tặng người mình sợ
Gương để tặng người mình tiếc thương
Sáng nay đi hái sen
Đã hẹn cô láng giềng phía Đông
Không biết đến hay không đến
Nghe tiếng người cười nói bên kia đám hoa
Cùng biết thương hoa sen
Nhưng biết ai thích thân cây sen
Trong thân cây sen có những sợi tơ mềm
Vấn vương không hề dứt
Lá sen xanh làm sao
Hoa sen đẹp thanh tao
Hái chớ làm hư ngó sen
Sang năm không mọc đâu )
Mơ thấy hái sen
Xắn gọn quần cánh bướm
Hái sen chèo thuyền con
Nước hồ sao lai láng
Trong nuớc bóng chập chờn
Hái sen trong Hồ Tây
Hoa gương chất thuyền đầy
Hoa tặng người mình nể
Gương tặng người mình mê
Sáng nay đi hái sen
Đã hẹn cô láng giềng
Không biềt nàng có đến
Có tiếng cười huyên thiên
Cùng biết thương hoa sen
Nhưng ai thích thân sen
Trong thân tơ mềm mại
Vấn vương sợi vững bền
Lá sen xanh làm sao
Hoa sen đẹp thanh tao
Hái sen đừng hư ngó
Sang năm mọc được nào?
Ngẫu thư Công quán bích II
Xương hạp môn tiền xuân sắc lan
Cách giang dao đối Ngự Bình san
Xuân tòng giang thượng lai hà xứ
Nhân ỷ thiên nhai trệ nhất quan
Mãn địa phồn thanh văn dạ vũ
Nhất sàng cô muộn địch Xuân hàn
Đào hoa mạc trượng đông xuân ý
Bàng hữu phong di tính tối toan
( Ngẫu nhiên đề trên vách nhà Công II
Truớc cửa vua màu Xuân sắp tàn
Cách sông xa đối diện núi Ngự Bình
Vẻ Xuân trôi trên sông về đâu nhỉ
Người lần lựa bên trời vì một chức quan
Ngập đất dêm nghe tiếng mưa dồn dập
Một mình trên giường chống nét lạnh của Xuân
Hoa đào chớ cậy ý xuân yêu dấu
Bên cạnh có dì Xuân tính hay ghen
Ngẫu nhiên dề vách nhà Công II
Trước cửa vua Xuân đã sắp tàn
Bên sông núi Ngự vẻ bình an
Vẻ Xuân trôi mãi về đâu nhỉ
Mòn mỏi bên trời một chức quan
Ngập dất đêm nghe mưa dồn dập
Trên giường chống lạnh buồi sang Xuân
Hoa đào chớ cậy Xuân yêu dấu
Bên cạnh dì Xuân tính vẫn ghen )
