SỐ 30 - THÁNG 4 NĂM 2006
|
Thơ Vứt
bỏ Hồn
tàu Văn học, biên khảo Nhà Trần
khởi nghiệp (4) Truyện dài Thằng
Nèm
|
| BÔNG DÃ QUỲ, 30 NĂM, CÒN NỞ ... |
|
|
XUÂN PHƯƠNG BÔNG DÃ QUỲ, BA MƯƠI NĂM, CÒN NỞ. Tựa một bài thơ mới của TTSH - Ba mươi năm - Nhạc sỹ Trần Quảng Nam đã cho ra đời lần lượt: “ Mười năm tình cũ “ với Lệ Thu, rồi đến “ Hai mươi năm tình cũ “ với Ý Lan - Dừng lại, không hiểu ông chưa tiếp tục hay sẽ thôi luôn phần “ Ba mươi năm tình cũ “ - Chỉ sợ ba mươi năm sau, nhiều thay đổi quá, thời gian hằn sâu trên khuôn mặt; Để nhận ra người xưa, phải nhìn con gái em: bản sao của chính em; Để rồi kỷ niệm lại ùa về! ” Bản sao của chính em - Kỷ niệm lại ùa về”, làm chợt nhớ đến câu thơ của Thôi Hộ:” Đào hoa y cựu tiếu đông phong “, mà ngày còn cắp sách đến trường, mình dzịch giải “ sát “ nghĩa y cựu = như cũ, để ra “ Hoa đào như cũ còn cười gió đông “, để cãi chầy cãi cối với bạn bè, để tranh thắng cho được đó là hoa giả. Hay dziễn ý hai câu thơ Kiều của thi hào Nguyễn Du: “ Chàng Vương quen mặt ra chào. Hai Kiều e lệ nép vào dưới hoa “.theo dzuy dzật biện chứng như vầy: “ Thúy Kiều, Thúy Vân thời đó, tệ lắm cũng phải cao cỡ một thước rưỡi, muốn nép vào dưới một đóa hoa, không phải là cây hoa, thì đài hoa đó phải “ tổ chảng “, chỉ có hoa hướng dương mới đủ to cỡ vậy mà thôi. Chưa kể, “ Đoạn Trường Tân Thanh “ lấy bối cảnh là năm Gia Tĩnh nhà Minh, là niên hiệu của Minh Thế Tông ( 1522-1566 ), vị vua thứ 11 của nhà Minh; Còn thời đại sống của Nguyễn Du tiên sinh từ Mạt Lê cho đến khi vua Minh Mạng của nhà Nguyễn mới lên ngôi ( 1766-1820 ); Mà theo tài liệu tìm hiểu thì hoa hướng dương được dùng làm cây cảnh trang trí ở Âu châu đầu thế kỷ 15, rồi bằng con đường thương mại đi đến các xứ khác, trong đó có Trung Hoa và Việt Nam. TTSH sáng tác một bài thơ - Cảm ý, cảm lời vô cùng, nhưng “ tâm hữu dư mà lực bất túc “ cho nên không thể nào rặn được ra thơ, người viết đành phải sưu tầm một bài về hoa hướng dương đáp lại cho phải lễ với ông anh mình vậy. Hoa hướng dương, là một giống hoa quỳ có một nhánh mọc thẳng . Người Tàu gọi là Hướng nhật quỳ. Tên tiếng Anh là Sunflower. Tên tiếng Pháp là Tournesol. Tên khoa học là Helianthus annuus L, thuộc họ Cúc ( Asteraceae ). Helianthus là do hai chữ Latin ghép lại: Helios có nghĩa là thần mặt trời, còn Anthos có nghĩa là hoa. Tiếng Việt Nam, Trung Hoa cùng mang ý nghĩa là hoa luôn hướng về, ngoảnh về phía mặt trời. Tiếng Anh có nghĩa là hoa mặt trời. Tiếng Pháp thì rõ ràng nữa: Tourner vers Le Soleil, đi theo, quay theo mặt trời. Hoa như một đài radar kỳ diệu, thường xuyên thay đổi hướng để quay theo mặt trời, từ lúc mọc cho đến khi lặn. Đêm về, hoa trở lại vị trí ban đầu là quay về hướng đông, chuẩn bị tiếp tục cho ngày hôm sau. Thi sỹ Huy Cận đã có hai câu thơ:
Thi Sỹ Hà Huyền Chi còn “ đậm nét ” hơn: Khi em trao cho ta một đóa hướng dương, là em chỉ cho ta một đường hướng duy nhất :
Cây hướng dương chịu được nhiệt độ cao của những vùng nhiệt đới, những vùng khô cằn vì có rễ cắm sâu xuống lòng đất từ 2-2,5 m, có đủ diều kiện để hút được nước nuôi cây. Cây thân thẳng, dài và tròn, hơi có lông, cao trung bình 1,2m ( có loài cao dến 15 feet: 4,5m, có loài chỉ khoảng 2,3 feet: 0,6-0,9m ). Cây hướng dương cao nhất thế giới ở Hòa Lan: 7,3m. Cây hướng dương nhỏ nhất thế giới trồng ở Oregon - Mỹ, cao chỉ có 0,5m. Lá hướng dương nhám, mọc đều trên thân cây, gần như đối nhau. Cuống lá dài, thẳng ( 10- 20cm ). Phiến lá hình bầu dục, gốc hình tim, thuôn hẹp và có mũi, ở đỉnh lá có màu xanh nhạt. Cụm hoa hình đầu rất lớn ở phía đỉnh thân, rộng từ 20-25cm ( Hoa hướng dương lớn nhất thế giới ở Canada, đường kính 82,5cm ). Ngoài cụm hoa có hai, ba dẫy lá bắc màu xanh, mềm, hình thuôn, nhọn. Hoa ở chung quanh không đều nhau, với cánh môi lớn, dài, mép khía răng cưa, màu vàng. Hoa ở giữa đều, hình ống. Hoa nở trong suốt 4 tuần lễ liền, đài hoa thơm, lại có vị ngọt, là nguồn thức ăn của ong mật, chim, bướm v.và
Hạt hướng dương dẹt, cao, màu đen sọc trắng, bóng. Cây được trồng bằng hạt. Sau khi gieo một tuần, hạt nẩy mầm. Thường người ta gieo ba hạt trong một hốc, rồi chọn một chồi mạnh nhất. Khoảng 70- 75 ngày thì cây có hoa. Sau khi cụm hoa tàn thì cây cũng chết. Hoa hướng dương ở Việt Nam được trồng làm cảnh, nhất là vào dịp đầu năm. Muốn có hoa cho Tết Nguyên Đán, nhà vườn gieo hạt cỡ tháng 10 Dương lịch mỗi năm.
Những người bản xứ Incas của châu Mỹ Latin ( Incas là một tộc dân da đỏ từng thống trị vùng châu Mỹ Latin cổ xưa, trước khi người Tây ban nha sang xâm chiếm ) tôn thờ hoa hướng dương như một biểu tượng của thần mặt trời. Các tu sỹ trong các thánh đường đeo những chiếc đĩa hình hoa hướng dương bằng vàng hay dùng hoa trang điểm trên y phục của họ. Theo Tây phương, hoa hướng dương tượng trưng cho niềm tin và hy vọng. Ở Trung Hoa, hoa được xem như biểu tượng của sự trường thọ. Tiểu bang Kansas của Mỹ được gọi là Sunflower State, vì biểu tượng hoa chính thức của tiểu bang này là Helianthus annuus. Ở các nước Âu châu, hoa được trồng thành những cánh đồng để lấy hạt. Một đài hoa có khoảng 1300 hạt. Trung bình 30 đài hoa ép được 1 lít dầu. Trên 1 hecta đất trồng hướng dương, người ta thu hoạch được chừng 75000 đài hoa, ép được 2500 lít dầu. Dầu hướng dương là loại dầu ăn tinh khiết dùng để chế biến các loại dầu salad, magarine; Chế biến thành sơn, bột màu và mỹ phẩm. Hạt hướng dương rang là thức ăn chơi rất phổ biến. Ngoài ra, người ta còn dùng đài hoa để chiết suất ra thuốc nhuộm màu trong kỹ nghệ dệt vải, vẽ tranh. Một số bộ phận của cây được dùng trong y học để làm thuốc bôi ngoài da. Theo thần thoại Hy Lạp, có một nàng tiên cá, sống dưới nước đã yêu Apollo, vị thần mặt trời oai dũng . Nhưng thần Apollo chẳng chú ý đến nàng. Cô tiên này ngồi trên mặt đất và suốt ngày trông ngóng về hướng mặt trời. Các vị thần khác thương cảm, đã biến nàng thành hoa hướng dương.
Cũng như tâm tình của người chinh phụ Việt Nam trong Chinh Phụ Ngâm Khúc, bản nôm của nữ sỹ Đoàn Thị Điểm:
Vì luôn luôn hướng về mặt trời, nên hoa quỳ có khi được coi như là một biểu hiện của mặt trời, có những đặc tính tượng trưng cho sức mạnh, cho uy quyền, cho sự ấm áp, cho sự nuôi dưỡng v.và của mặt trời.
Có khi hoa tượng trưng cho sự kiêu kỳ, vẻ đẹp hào nhoáng bên ngoài. Có khi hoa là biểu hiện cho sự chung thủy. Có khi hoa là biểu hiện cho niềm đam mê. Và có khi hoa là biểu hiện cho một tình yêu bất hạnh như trong bài Hoa Nắng của Ngọc Dung dưới đây:
Mặt trời - Bóng dương - Ánh nắng cần cho tất cả muôn loài nói chung ( thực vật lẫn động vật ), cho tất cả các loài hoa nói riêng, như thi sỹ Nguyễn Nhật Ánh đã viết:
“Tình lai láng bóng dương/ hoa quỳ “ ( Ưng Bình Thúc Dạ Thị ), chỉ một câu hát trong bài Ca Huế, điệu Nam Ai cũng đủ nói lên cái duyên lẫn cái nợ của hoa quỳ và vầng thái dương. Cũng bởi vì duyên, cũng lỡ do nợ với mặt trời mà hoa quỳ có màu vàng chói lọi, rực rỡ, tươi thắm, vàng như thu tất cả nắng trời vào hoa. Cái màu vàng rưng rức, “ vàng sao mà nhớ nhung “ ( Huy Cận ), cái màu vàng như không thể vàng hơn: “ Có loài hoa nào màu vàng đến thế không em ? ” ( Cao Tiến Sỹ ), cái màu vàng làm thi sỹ Đỗ Trung Quân trải lòng khắc khoải không nguôi trong ba bài thơ khác nhau:
Tự trong thơ của mình, Đỗ thi sỹ đã mặc nhiên cho biết hoa quỳ dại là dã quỳ.( Ngoài ra, còn có thục quỳ là hoa nhiều màu, loại nhỏ gọi là cẩm quỳ và thu quỳ: hoa vàng , giữa màu tím, có năm cánh). Là hoa dại nên hoa dã quỳ mỏng mảnh, mau nở, mau tàn:
Tiềm tàng, ẩn chứa trong những cánh hoa dã quỳ mong manh ấy là cả một sức sống mạnh mẽ, mãnh liệt. Hoa mọc khắp nơi - Từ chút đất ven bờ suối đến vạt cỏ khô cằn nơi bìa rừng. Trên những đỉnh cao hun hút gió. Dưới những vực sâu thăm thẳm. Dọc theo những triền đồi. Thoai thoải vào thung lũng - Hoa đua nở à Sự tồn tại của hoa, cái sắc vàng của hoa đã góp phần trang điểm cho những miền đất lạnh, những vùng cao nguyên một chút ấm áp của nắng trời:
Đalat, mỗi khi mùa đông về, dã quỳ lại nở rực khắp nơi, nên người ta gọi dã quỳ là “ hoa báo đông “. Loài hoa quỳ dại này tưng bừng khoe thắm dọc suốt đường đèo Dalat trong những ngày nắng lạnh, sương mờ của tháng chạp, tháng giêng.
Cái liên hệ như tình yêu của phố núi và dã quỳ sao tha thiết và đằm thắm đến như vậy kìa trời! Con người từng đếm được bao nhiêu lớp lớp, hàng hàng mùa dã quỳ tự đến rồi ra đi trên những vùng đất lạnh ? Đã muôn muôn, vạn vạn lần khô hạn làm dã quỳ úa tàn, nhưng đến đúng thời điểm: Một nhánh bén rễ; Một cành hoa mọc lên; Một bụi hoa vượt lên; Một vạt hoa rồi một dải hoa bật lên, trỗi dậy như “đến hẹn lại lên” với lời thề nguyền muôn kiếp không phai giữa phố núi mù sương và hoa quỳ dại vàng: “ phố núi hoa vàng “. Phố núi không chỉ mình Đalat, mà còn là Ban Mê Thuột:
Và tuyệt vời Pleiku với bài thơ “ Bông dã quỳ, Ba mươi năm, Còn nở à” của TTSH:
Đã ba mươi năm rồi mà trái tim người đàn ông trung niên hãy còn đập cùng nhịp như ngày niên thiếu! Những đóa hoa quỳ dại thời thơ ấu đó luôn là nỗi rung động khôn cùng:
Ba mươi năm cộng với số tuổi của ngày trước, thành trên dưới chút đỉnh “ ngũ thập niên “. Ba mươi năm trở về, còn tương tư khúc nhạc, còn trĩu nặng màu dã quỳ, còn đang trăn trở nhớ: trường xưa ơi, và áo tiểu thơ ơi, bay về đâu giữa dòng đời luân lạc ?
Nỗi vu vơ gặp đúng đối tượng, nó sẽ sáng bừng lên như pháo bông. Nó là bài thơ cũ, tấm hình xưa, một thời của đôi lứa … Vẫn ăm ắp trong ta một mặt trời tươi vàng của tuổi mười lăm, mười bảy quăng tim mình ra phố. Kín trong đầu ta cơ man là bóng ai - tóc rợp trời - xanh mắt ngọc - những tà áo bay hoài không nghỉ ngơi - suốt một đời ta - lẩn khuất đâu đó - lâu lâu lại xôn xao.
Đó là kỷ niệm - Những kỷ niệm nhắc nhớ con người, những kỷ niệm lắng sâu vào lòng - Kỷ niệm là gạch nối trong không gian xa cách, trong thời gian chảy xuôi. Thời gian ba mươi năm chưa đủ dài cho sông trôi về biển rộng, chưa đủ trũng để xoáy đất tạo thành hồ. Thế nhưng dòng chảy, cứ chảy, chảy mãi. Như nước nằm trên mặt ao hồ, trôi theo sông suối, bốc hơi thăng hoa thành những đời kiếp khác, như lòng ta cũng tan về muôn hướng cuộc đời:
Ba mươi năm gặp lại đóa hoa xưa để lòng ta mềm hơn gió, mềm như hơi thở … Để lại cháy đỏ một trời thương, để còn những gì thêm nữa ? Ai nhớ ? Ai quên ? Ai giăng sợi tơ vương ? Ai thổi khói sương mù ? Và ai đăm đắm ? Và khẽ nhé! Chỉ thầm thì: “ Nhân diện bất tri hà xứ khứ “- Những gương mặt thuở mười lăm, mười bảy của ta ơi - Còn có mùa nào cho ta - Xanh mơn mởn những tàn cây - Áo trắng có còn tung tăng trong những giấc chiêm bao mịt mù khói thuốc - Ngày hôm qua tràn xuống hôm nay - Ta ngồi làm bụt trên đài sen – Trô trố mắt:
Lại sắc sắc, không không của Tâm Kinh Bát Nhã: “ Sắc chẳng là không. Không chẳng là sắc. Sắc tức là không. Không tức là sắc “.Có đi được đến cuối đời, ta cũng chẳng bao giờ gặp lại, ta cũng chẳng bao giờ nhớ hết những khoảnh khắc của đời người trôi qua, không bao giờ trở lại. Thời gian không trở lại. Như ngày nối ngày. Như mùa lại mùa trôi qua. Mùa xuân thay áo mới - Mùa hạ rồi trở về - Mùa thu đến lại đi - Mùa đông cũng dần qua. Nói gì đây ! Chẳng có gì để nói! Quá nhiều điều để chẳng biết nói gì ! Chỉ là bốn mùa! Nhưng rồi … Mùa xuân quay trở lại! Có thể nào ta không nghĩ về nhau ? Dẫu biết rằng : Nhân duyên sở sanh pháp ( Các pháp do nhân duyên sanh ra ) - Ngã thuyết tức thị Không ( Những gì do nhân duyên sanh ra, thể tánh nó là không ) – Diệc danh vi Giả danh ( Tuy thể tánh không, nhưng duyên hợp thì có hình tướng, đó gọi là giả danh. Giả danh không phải là không, cũng không phải là có hẳn: nó tạm có, không thật ) – Diệc danh Trung đạo nghĩa ( Ngay nơi giả tướng có, mà biết nó không thật, là hiểu đúng nghĩa Trung đạo ). Đọc hoài; Học hoài; Nghiệm hoài hai chữ sắc không; Mà vẫn còn lẩn quẩn trong vòng hữu vô; Vẫn còn biên kiến ( chấp một bên ): chấp hoặc có thật hoặc không có thật. Dã quỳ giờ vẫn còn “ vàng hoa phố núi “ hay đã “ vàng áo Tỳ kheo “ ? Nhưng “ Thà là chấp có bằng núi Tu Di, còn hơn chấp không bằng hạt cải “ ( Chấp không là chấp đây có kia không ); Cho nên bông dã quỳ của ba mươi năm sau hình tướng có hiện bày, đâu nói không được; Bông có đó nhưng không phải thật là bông của ba mươi năm trước; Bởi vì chấp có nên nói tới cuối cùng vẫn hiện hữu trong tâm ta BÔNG DÃ QUỲ, BA MƯƠI NĂM, CÒN NỞ …
|
Cây hướng dương có nguồn gốc
từ các nước châu Mỹ Latin. Theo các nhà khảo cổ thì cây đã có
mặt trên trái đất này từ 8000 năm trước. Các thổ dân châu Mỹ
Latin đã bắt đầu trồng hoa khoảng 2300 năm trước Công Nguyên.
Vào năm 1500, cây theo chân các nhà thám hiểm về lại Âu châu,
được dùng làm cây cảnh để trang trí. Czar Peter The Great là
người đầu tiên đặt kế hoạch trồng phổ biến loại cây này. Một
người Nga khác, đã sử dụng hạt hoa hướng dương để chế biến thành
dầu, dùng làm thức ăn trong mùa chay, để không vi phạm luật cấm
đang hiện hành thời đó. Hoa hướng dương sau đó, du hành theo
các nhà buôn qua Ai Cập, Viễn Đông v. v..v.. xuất hiện trên đất
Mỹ khoảng năm 1880, trong danh mục hạt giống với tên “ Mammoth
Russian” sunflower.
